By GRZEGORZ KASDEPKE
Translated from Polish by JONATHAN BAINES
Piece appears below in English and the original Polish.
Translator’s Note
The memoir-plus-bonus-recipe ‘Grey Dumplings’ by Grzegorz Kasdepke is taken from the volume Królik po islandzku (2022). When it appears in English, I hope it’ll have the title Icelandic Rabbit. It’s a collaboration with the novelist Hubert Klimko-Dobrzaniecki. The two authors take it in turns to share a snapshot from their lives, each with a relevant recipe tacked on the end. The stories accompanied by Aleksandra Cieślak’s striking illustrations. (Ask your search engine to show you the cover!) The short prose pieces are unfailingly comic, but there’s always something more serious going on as well. There are thirty vignettes – and thirty recipes – in total and an atmosphere of friendly competition as they stack up. Cumulatively, they paint a vivid picture of Polish life over the last several decades. ‘Grey Dumplings’ is the first of Kasdepke’s contributions. I was drawn to it by the same qualities that illuminate his writing for children: a lightly-worn irony and an exhilarating curiosity about the world.
— Jonathan Baines
Grey Dumplings
The smaller the flat, the more friction – literally and figuratively – between family members.
My parents lived in a small room in my grandparents’ flat. They were very young (as a child, of course, I didn’t appreciate that, but it’s clear to me now – and perhaps my father’s moustache did seem a little thin). It was supposed to be a temporary arrangement, just until they were assigned their own three-bedroom flat on the Dziesięciny estate in Białystok. It went on for ten years. Goethe would have seen the beauty in this, at least from my childish point-of-view. One two-roomed flat and three generations: that’s the real magic of numbers, don’t you think?
I was free to cross the border between two kingdoms that did not always look kindly upon one another. My grandparents lived in the larger room with a balcony, while we occupied the smaller one overlooking the courtyard. We all shared the hall, the bathroom, and the kitchen, but an unwritten rule required the adults to use these spaces at different times. I was in possession of a diplomatic passport and could go wherever I wanted, whenever I wanted. My father was a bit jealous. Not long before, as a teenager, he’d been a regular member of the household. Since getting married he’d become a tenant in his parents’ home. In solidarity with his wife, he rarely crossed the invisible border between the two social units. I made several daily crossings, smuggling toys, gossip, and sweets.
My grandfather was a serious person who tended to remain in one place (although he was certainly younger then than I am now). He had bushy eyebrows and problems with his heart – as befits a colonel in the army of the People’s Republic. At that time, I didn’t appreciate that I was simultaneously the grandson of the regime and the son of a woman who belonged to the opposition. The 48 square metres of the flat on Kalinowski Street in Białystok were a theatre of generational conflict and political disagreement. My father was torn apart: born to totalitarian power, but married to out-and-out opposition. It’s no surprise that from time to time he was to be found loitering in the hallway, where there was a large carafe of wine with an ingenious tap. My father would avail himself of this and then hiccup and giggle, which drove his wife wild. But even in the domestic sphere, politics creates a tension that periodically needs to be relieved.
My grandmother was never involved in open warfare. She dug herself in in the kitchen and fired off endless rounds of love. Because she was from western Poland, her ammunition could be measured in calories. She had me very much in her sights. My mother, going head-to-head with a woman from Poznań with many years’ experience behind her, stood no chance. The outcome of the battle over my stomach (one way to my heart) was a foregone conclusion. Granny deployed sophisticated weapons. Tomato soup, for example, cherry compote, or a special open sandwich (the People’s Republic equivalent of bruschetta al pomodoro): fresh bread, proper butter, fragrant tomatoes sliced into strips. My grandfather, also from Poznań, demanded gzik – a kind of potato salad – and other delicacies he’d grown up with. So in Białystok, the capital of the eastern province of Podlasie, we ate the same things people were eating in western Poland.
Once, in my first or second year at school, the teacher told us to write about regional dishes.
“What does that mean?” I asked.
“Food like the food you eat at home.”
I wrote my piece and was given a very poor grade. The teacher’s comment accused me not only of copying my work, but of being stupid about it: thoughtlessly copying out of some book or other. Around our way, in Podlasie, we eat potato cakes and sausages, or potato dumplings, and certainly not gzik or anything like that. Granny went into school and told the complicated story of what happened to her after the war, how she and her husband had been sent to Białystok. From Poznań she had brought with her a love of having everything in its right place, an ability to work hard, and a taste for some particular kinds of food. How could her grandson be held responsible for any of that?! My poor grade was withdrawn. But I was given some homework: to write about my favourite dish from western Poland.
“Grey dumplings shaped with a spoon,” I stammered the next day, standing at the front of the class.
Thirty products of the baby boom burst out laughing. It seemed none of them had ever heard before that what you need to do is grate raw potatoes, drain off the liquid, add the flour, the egg, a pinch of salt, and mix it all up. Then take a spoon and dig into the dough as it starts to darken, spooning out a dumpling shape and putting it straight into a pan of salted, boiling water.
“And what do they look like?” The teacher came to my rescue.
A comparison made by my father sprang to mind.
“Like a princess that’s been turned into a frog,” I blurted out.
My father thought they were ugly, with their morbid blue tinge, and recommended eating them with your eyes closed. But they were so, so good! Unfortunately, the teacher didn’t give me a chance to expand on my striking figure of speech. She asked to write something in my notebook. The next day my father made his way to school.
In the words of the old song: I wish that beautiful moment could last forever!
It lasted for ten years.
At times there was a lot of friction within the family. But more often than not, we’d end up turning to friction of a different kind. Grating the potatoes.
If you fry up some smoked bacon, onion, and sauerkraut to serve with the dumplings, then you’ve got a dish that is on the official ‘List of Traditional Products’ maintained by the Ministry of Agriculture and Rural Development. It always surprises me that the description of the dish makes no reference whatsoever to Białystok!
Grey Dumplings Shaped With A Spoon
INGREDIENTS:
1kg potatoes (floury)
3 tbsps potato flour
1 tbsp flour
1 egg
Salt
150g smoked bacon
1 onion
ALSO:
Just in case … the internet!
METHOD:
The attentive reader already knows what to do with the ingredients. Take a spoon of the dough and put it into the boiling water. Wait patiently until it detaches itself and sinks to the bottom. If the dough is too fluffy, the dumplings will fall apart – so add a little more flour. Boil them for around five minutes from the moment when they rise to the surface. Serve them with fried onions or bacon. Or both!
Szare kluski łyżką kładzione
Im mniejsze mieszkania, tym większe rodzinne tarcia, także w kuchni – tarcia rozumiane w sensie metaforycznym i dosłownym.
Moi rodzice, wówczas smarkacze (czego jako dziecko, rzecz jasna, nie wiedziałem, ale dzisiaj już wiem – i wąs ojca nie wydaje mi się teraz aż tak gęsty) zajęli nieduży pokoik w mieszkaniu dziadków; miało to być rozwiązanie chwilowe, do czasu otrzymania własnego M-3 na białostockim osiedlu Dziesięciny – chwila trwała lat dziewięć. Nawet Goethe przyznałby, że była piękna, przynajmniej z punktu widzenia dziecka; trzypokoleniowa rodzina w jednym dwupokojowym mieszkaniu – oto prawdziwa magia liczebników!
Przekraczałem bezkarnie linię demarkacyjną dzielącą terytoria obu nie zawsze sobie przyjaznych państw. Dziadkowie zajmowali duży pokój z balkonem, my ten malutki, z oknem od strony podwórza – przedpokój, łazienka i kuchnia były wspólne. Niepisane zasady nakazywały dorosłym korzystać z części współdzielonych w innym czasie; ja posiadałem paszport dyplomatyczny – mogłem być, gdzie chciałem i kiedy chciałem. Ojciec trochę mi zazdrościł; jeszcze niedawno, jako nastolatek, był zwykłym domownikiem – teraz stał się żonatym lokatorem w domu własnych rodziców. Solidaryzując się z żoną, rzadko tylko przeskakiwał niewidoczną granicę między dwiema podstawowymi komórkami społecznymi; ja robiłem to wielokrotnie każdego dnia – przemycałem zabawki, ploteczki i smakołyki.
Dziadek był poważny i stateczny (choć pewnie młodszy niż ja dzisiaj); miał krzaczaste brwi i problemy z sercem – jak na pułkownika peerelowskiego wojska przystało. Wtedy jeszcze nie zdawałem sobie sprawy, że wzrastam jako reżimowy wnuk, a jednocześnie syn opozycjonistki – w czterdziestoośmiometrowym mieszaniu przy ulicy Kalinowskiego w Białymstoku toczyły się spory i pokoleniowe, i polityczne. Ojciec trwał w rozdarciu – jako mąż totalnej opozycji, ale i syn totalitarnej władzy. Nic dziwnego, że od czasu do czasu zakradał się w okolice pawlacza; stał tam gąsior z pykającym w szklanej rurce winem – dzięki inżynierskiemu sprytowi pykanie udzielało się szybko także ojcu. Potem czkał i chichotał, doprowadzając do szału własną żonę. Ale polityka, nawet domowa, wywołuje napięcia, które należy cyklicznie rozładowywać.
Babcia raczej nie prowadziła otwartych działań wojennych; okopała się w kuchni, skąd prowadziła ustawiczny ostrzał pociskami miłości, a że była Wielkopolanką, jej niewerbalne wyznania dawało się przeliczać na konkretne kalorie. Celownik nakierowany był na mnie; w pojedynku z doświadczoną Poznanianką moja ledwie wtedy gotująca mama nie miała wielkich szans – wynik batalii o mój żołądek (przedsionek serca) był przesądzony. Babcia używała wyrafinowanej broni jak pomidorowa, kompot z czereśni czy podziubdziane kanapki (peerelowska odmiana bruschetty al pomodoro): świeży chleb, prawdziwe masło, pachnący pomidor – wszystko pokrojone na kawałeczki. Dziadek, także Poznaniak, domagał się gzika i innych znanych mu z rodzinnego domu przysmaków. Dlatego w stolicy Podlasia jedliśmy to, co jadało się na zachodnim krańcu Polski.
Kiedyś, w pierwszej czy drugiej klasie, pani nauczycielka kazała nam opisać potrawy regionalne.
– Czyli jakie? – chciałem wiedzieć.
– Takie jak w domu.
Opisałem – i dostałem dwóję. Z adnotacją, że nie tylko ściągam, ale na dodatek głupio ściągam, „…bezmyślnie odpisując z jakiejś książki!” – bo u nas, na Podlasiu, to się je babę ziemniaczaną czy kiszkę ziemniaczaną, ewentualnie kartacze, a nie jakieś tam gziki. Babcia poszła do szkoły wytłumaczyć zawiłości powojennych losów; do Białegostoku rzuciło ją w ślad za mężem: z jej poznańskim umiłowaniem porządku, z pracowitością, z takim, a nie innym smakiem – co więc jest temu wszystkiemu winny wnuczek?! Uwagę wykreślono. Ale dostałem pracę domową: opisać ulubioną wielkopolską potrawę.
– Szare kluski łyżką kładzione – wydukałem następnego dnia, stojąc przed całą klasą.
Trzydzieści okazów wyżu demograficznego ryknęło śmiechem. Nikt chyba nie usłyszał, że należy zetrzeć surowe ziemniaki, odsączyć sok, dodać mąkę, jajko, trochę soli i wymieszać, a potem nabierać łyżką siniejącą masę – i wkładać do osolonej gotującej się wody.
– I jak one wyglądają? – Pani nauczycielka ruszyła mi z pomocą.
Natychmiast przypomniałem sobie porównanie ojca:
– Jak księżniczka zamieniona w ropuchę – palnąłem.
Bo ojciec uważał, że są brzydkie, trupio sine i trzeba zamknąć oczy, aby dotknąć ich ustami – lecz warto, ooo, jak warto…! Niestety pani nauczycielka nie dała mi szans na rozwinięcie tej jakże śmiałej metafory; poprosiła o dzienniczek, a następnego dnia ojciec powędrował do szkoły.
Trwaj, chwilo, trwaj, jesteś taka piękna…!
Trwała dziewięć lat.
Bywało, że zakłócały ją rodzinne tarcia, ale częściej kończyło się na tarciu surowych ziemniaków.
Jeżeli po ugotowaniu podamy kluski z podsmażanym wędzonym boczkiem i cebulką oraz zasmażaną kapustą kiszoną, otrzymamy danie wpisane na Krajową listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wciąż mnie dziwi, że nie ma przy nim ani słowa o Białymstoku!
Szare kluski łyżką kładzione
Składniki:
1 kg ziemniaków (mącznych)
3 łyżki mąki ziemniaczanej
1 łyżka mąki pszennej
1 jajko
sól
150 g wędzonego boczku
1 cebula
Do tego:
na wszelki wypadek – internet!
Grzegorz Kasdepke (born 1972) is Poland’s most popular children’s writer. His books are not only set texts in schools, but also bestsellers. He’s also a journalist, a playwright (for the stage and the radio) and a campaigner on social issues.
Jonathan Baines (born 1978) is a literary translator based in Vienna, working from Polish into English. His translation of Sergiusz Piasecki’s novel The Diary of a Red Army Officer (1957) was published last year.
