Celebrating 15 Years
By KRIKOR BELEDIAN
Translated by CHRISTOPHER MILLIS and TALINE VOSKERITCHIAN
Piece appears below in English and the original Armenian.
Translator’s Note
The pervasive sense of place in Krikor Beledian’s works was forged in the crucible of displacement. Beledian grew up in the Beirut neighborhood of Hayashen, which was home to the waves of refugees from the Armenian genocide that Armenians refer refer to as the Catastrophe.
The pre-eminent writer of Western Armenian literature, Beledian is a long-time resident of Paris, where he has authored more than 30 volumes, including poetry, a 10-volume novel cycle still in progress, literary criticism, experimental prose, and literary history. And he has done so in the UNESCO-designated “endangered” language of Western Armenian.
“Mantra 5” is one of the 32 extended poems collected in Mantras. Beledian says that Mantra 5 was written from the tip of the Seine isle of Vert Gallant, which looks toward the Louvre and the metallic bridge of Pont des Arts. From this vantage point, the poem brings into its sphere multiple and often contradictory threads which are simultaneously at play, resulting in a fractured surface. Time and geography are superimposed on each other; just as the ruins of Palmyra appear in the Louvre, the shadowy dead of indeterminate origin course through the currents of the Seine and the Euphrates. The poem is both atonal dirge and palimpsest.
In the Preface to Mantras, Beledian writes that “place is exile, and exile is the original catastrophe.” The challenge of translating Beledian’s writing is its radical tenuousness—of place, time, and language itself. This is a complex undertaking because Western Armenian belongs to a culture nearly obliterated in 1915, a Catastrophe bookended by centuries of displacement. English, particularly American English, belongs to the culture of conquest and certainty: How to render into English a poetic language which is acutely aware of its calamitous biography, its indeterminate attributes, and its mandate to give voice to the unspoken, unseen, unknown?
— Christopher Millis and Taline Voskeritchian
Mantra 5
they were exiled
as far as here, as far as where?
from the language we didn’t have
toward
a language that dies with every word from your mouth
between
two rivers
on the island
where a book opens its darkness-spreading arms
to the city’s roofs
“I’ve built a house
a house I’ve built
on a shore at the mouth of a river”
a floating room faces
grey rags of sun
interrupting the sun,
we came
this far
for me to become a rupture—
an arch
to another bank
in a different darkness
and the only
tree swamped
by parallel rows of lights
and the jetty’s undertow of emotions
facing what corner of non-thinking?
the tabletop of water
rewrites itself
in twining waves
and under every word you know
a massive
vortex of dead fish
putrefying
where the Seine flows into the Euphrates,
another,
the anti-word, do you know it? pushing you out
expelling you
to the strange, ambivalent world
of desire and desire’s
shattering,
under every word
a fathomless mouth
the drowned one who cannot be carried
abdomen swollen
floating open-eyed
that wants
to speak beyond itself
this last immobile step
into final ruinous otherness,
on the wharf
of a world being made
whose every part is out of reach
air torn by the din of seagulls and ships
around an illuminated Eiffel Tower
the flash of pulsing lights
and yearning for what isn’t
that changed every place to desert
between memory
and muteness
you have no plank
to float a raft
among bullrushes
on the river’s shore (Exodus II, 3-4) when
evening fails
to fragment until dawn,
shadows instead walk from the water
and ascend
in the confines of their enormous, white bodies of sin
to the calamitous lust of sirens from another world
leaving behind the rasp of cannons
and the silence and terror and delirium of the black-white
chrysalis
and here again
they descended on the city
and turn it
into a honeycomb, dismembered and in flames,
but perhaps the youths
gave thanks for their deliverance from fire
perhaps with an incantation
as their skin burned in fireworks of anguish
but you irresolute
amphibious like this
unyielding
how will you walk with corpses that never died and don’t decay?
heavy
below the ground of denial and forgetting
human stones
droves of them
rapidly standing stopped at the jetty’s precipice
you with your chin in your hand
everything alive ceaselessly crashing into the inanimate,
you and I
stones from the water
and no rush of fire
when struck,
a voice
still carries the swelling act of the sound of the first scream
barrier against tilled earth
to release you to the transport of invasion
distant
until here
the magisterial procession of night
Oh Divinités du Styx
where the Seine
takes in bridge and refuse and love
boatman of darkness!
with your unlikely knowledge
“The earth you give me
Is the wave moving out to sea
Moving further and further on
To distant lands unknown”
and the bridges which go deeper than bridges
as if the soul were flowing out from the soul
as if it were swelling downwards to inner spheres—transfigured
purified
enriched by the abandoned and transcended by death
and freed of itself
when life guards over death alone,
face ripped apart
between two rivers
two natures
severed
the word made flesh
between two confounding suns
and clear to one another
one green and the other invisible
two and one
two and nothing,
one a shadow and the other grief
two natures
and therefore without essence,
until here
in the conflicting unity of this current
coursing
but always remaining
an ambulant room
or a sunken room
which the rhythms of passing ships and distant detonations
empty and fill
the cold yawn
of the dead grandfather
a room of water and wakefulness
that records the chronology of our collapse
when it rains,
since the coursing continues as the shadows depart
to the void
from the bridges
toward people probing for traces–
but what and who?
what
you carry
ever fragile
and always being moved about
toward the furthest point of the jetty
like augurs nearing
a crime (towns down the Euphrates and Palmyra’s columns
upright
in the song
as if the soul had burned all surrounding shrubs),
but from channel to channel
the lengthening beauty of shadows that float and bow down
and suck at the stones and planks
of the damp, bitter fog
of loneliness,
stone horses let loose their golden neighs
and the waters transform to
stained glass—Veronese made transparent
as if in a subaqueous place
light made translucent
perhaps from the other shore
or from your shore
and fertile dust transporting you
down to blocked sewers—
a handful of water, a pile of waste
and truth that reeks of decay,
indifferently sad as the cultivated sadness
of the solitary heart,
which opens
to the distant, gleeful, frenzied tolling of the bell-tower,
that compresses yet again
this fever and sickness of your fetid swamp
a longed-for, non-existent place
where this bridge up ahead may have come to its end.
here light is water
“the merging
of fire unto water”
and the torrent of coursing seed
the mercurial rush of cinders and the thunder’s fertility
shapes transform into another shape
sounds rise from the primal chorus of sounds
face and anti-face
Eden of rupture—
he perhaps
inhabitant of two impassable shores
and of ruin
which disrupts and completes another ruin,
twin-mouthed
he himself always
yes, now the voyager,
wanderer between mountain and language
to haul,
the translation of the human
and so
the translation of the scream
that lives
in him calls him
from the agony of the final breath until birth
hidden in you,
death’s translation-in-progress
irreplaceable wellspring coursing in streams
dispersed
resigned from itself
self-restrained
surging out again,
empty is the reservoir
the rain abandoned
and those others
abandoned their dwellings in the high cliffs of Khntsoresk
and Cappadoccia,
Davit Gyourabaghad, Imperial Prefect
prince without heir,
they descended
to the river’s shore
in droves of indecipherable scrolls
and depletion
they look to the other uncertain shore
sparks in the darkness,
a day a night an afternoon which is not
afternoon and the other shore which
is not the other
there, beside you,
but what ancestral betrayal
uprooted you?
what strife still severs
you from these unforgotten mountains?
we
blood-soaked shreds of cloud, radiant
shadowed or already dark
which talons tear apart
or unremitting
suspension and desolate coursing
in clipped vernaculars that open horizon-like before you
the inescapable
reeling fire
the mantra moves toward
what precedes and what follows
in the river’s crosscurrents with its black-white shine
that cleaves
with signs of transcendence and broken ascent
the oceanic expanse of the airborne
aqueous room
to the resounding apex
of your nothingness, Oh Noah,
and the fingers always clench
grasp and hold tight
to the handrail of separation
from the pain that binds the world’s beginning,
a cat
was sitting on the edge of a roof
a wordsmith to welcome and translate the sunrise
it thought we were going
to where they thrash wheat
in a field—
the continent
of desertion
that enters your language, enters your tongue,
tidal darkness
the more the river approaches
memory
the more it reveals itself as the revelation of erasure,
it hides in your language
the other language
it makes you stagger
immobilizing you
between
two rivers,
a wall of noise,
rips
depth from dreams
forever deprives
you of you,
and you remain
the mute
inhabitant
you of that part of the country
where sound and light never reach
although here
penetrated by city lights
scorched circle
scorched point
scorched retina
frozen gaze
oh woman
you have no raft
to unite river and sea
or symbol with meaning,
and now
the translation
unto water
is the kingdom of fire
locus and exile
where the sea swamps
the springs of primal unity,
island
between two rivers,
midway
where the evening is submerged, the Louvre mourns
all the belated bodies
of the exiled gods from the Parthenon
ossified on pedestals
to be imprisoned
in your blank gaze,
what two-winged
light and what recurrent law of two shores
bridges your night of two languages!
we arrived
this far
for you to redeem the loss
(but why and to what
summons
this bridge
which spans the ironwork of the night’s embroidery?)
and for the agonized final gasp
to be converted to the infant’s cry
which extends its shore to you,
incomparable
the translation of nothingness
whose torrent
on this side
as story, as novel
always deepens the wound
and depletes,
and whose beginning in your mouth
should you deny it
erases you,
he was sitting there
the two-headed monster at the head of a spring
blocking the path to the village
the road to the water,
we came as far as here to the shore of the Seine,
he wanted neither girl nor infant
made stone in the blink of an eye,
he ruled an empire of stones.
but from that day on there was drought on the land
the water went
the water stays
“I’ve built a house
a house I’ve built”
but where the village went he never knew
not a sign
and what remained
was its grace its capture
its breathing secret,
the flutter of plants in the morning dew,
she lay
her swaddled infant on the river bank (Exodus II, 3-4)
sending him forth among bullrushes
and you wait for the ark where
the bones of your fathers will be like a sacred massacre
reaching you,
on the shore of the Voronezh, the Euphrates, the Seine
the woman again
you are the woman!
she toils, scrapes away with her index finger
—but what
was it?—she struggles, she will cry out
his! no! his! but
yes! his, unspeakable,
she will stammer the name seize it from memory—
site of catastrophe
you are joined to,
not to lose yourself
not to forget
the hovel flowing sinking dissolving in water
to forget
whatever remained of the huddle under a roof at the mouth of the river
(the stained glass
slowly eclipsed
like the city’s pillars occupying the tide
and in the rooms of water
Rosslin’s open eye)
and in the image-making trough
to die
to will the simplest death,
here! exiled
as far as here
in the darkness of the pier’s last plank
you lean
to face
the first jolt and the full offering of laceration
Yererouk,
quivering basilica whose quake became sculpture
in the pervasive timelessness of dusk,
“take me
take me to the southern lights”
under his tongue
always someone exiled
even from his own language
severed with only a thunderous rasp for a voice
joined
even to his own ruptured language
you who now pass from Mandelstam’s bitter and icy
dream and traverse the white mountain and shore
to return you
to the language
we did not have
ours, the language you know, in the end
is where you are
your language, and yes, my other language,
the most ravishing country ever founded
is the writer’s work that transports you
a raft gliding from the mountain pass of passion
to you
liberator and translator of a distant death
like a benediction bridging the word for river to the word
for star,
although you don’t exist
when no one speaks your tongue
exiled
so distant and so nearby
they in the brutal dispersion of themselves
they
of the Euphrates which spilled from your table to the Seine
oh dregs and loves
and language, the severed tongue of exile
and now your shores open
two rivers of blood
two ebbs of collapse,
headwaters and estuary
and you of the border town and resident of the horizon
with its burden
of one and many voices
and the mantra in this its hour beyond time
and in its senseless return,
is the tabernacle coursing through waters
maker of holy days
savior of the raft of ruin,
and if the village is gone
its grace remains in your mouth
it falls by droplets
becomes
palimpsest
at the scriptorium’s entrance
of the silent-speaking fountain of the light of dawn
Mantras, Yerevan: Sarkis Khatchens-Printinfo Editions, 2010, pp. 141-154.
Մանտրա 5
Գրիգոր Պըլտեան
տարագրուած անոնք
մինչեւ հոս մինչեւ ո՞ւր
լեզուէն որ չունէինք
եւ դէպի
լեզուն որ ամեն
բառի հետ կը ջնջուի բերնէդ
երկու
գետի միջեւ
կղզիին վրայ
ուր գիրքը քաղաքի տարիքներուն կը բանայ
իր թեւերը գիշերասփիւռ
“տուն եմ
տուն եմ շիներ
գետի բերան”
սենեակ ծփուն որ կը նայի
մոխրագոյն ծուէններուն արեւի
որ արեւ մը կ՚ընդհատէ
եկանք
այսքան հեռու
որպէսզի դառնամ հատում՝
կամար
ափ մը ուրիշ
մութի մէջ տարբեր
ծառը ողողուած
զոյգահեռ լոյսերէն
յուզումներէն հակահոս
հրուանդանին
որ կը դիմէ դէպի ո՞ր մթնախորշը անմտածման
սեղանը ջուրերուն
կրկնագիր
բազմահիւս
եւ ամեն
բառի տակ դուն գիտես
ծանր
յորձանք մը մեռած ու տարմատարմ ձուկերու
նեխող
ուր Սէնը կը թափի Եփրատ,
միւս,
գիտ՞ես հակաբառը մղող քեզ դուրս
արտաքսող
դէպի տարտամ
տարաշխարհը ցանկութեան ու խորտակումը
ցանկութեան.
ամեն
բառի տակ բերան մը անբաւ
անկրելի խեղդեալը գետին
ուռած փորով
եւ աչքով բաց
որ կը լողայ կ՚ուզէ
խօսիլ իրմէ անդին
այս վերջին քայլն անդնդացող
վերջին
այլութիւնը քանդիչ.
քարափին վրայ
տարբաղադիր ու յօրինուող աշխարհին
որորներու եւ նաւերու պատրուածքին որ կ՚աղմկեն
լուսաւոր
Էյֆէլին շուրջ
լուսազդներու ճաճանումով
եւ կարօտով անգոյ վայրի
որ տեղերը դարձուց անապատ
ընդմէջ յիշողութեան
եւ անխօսութեան
դուն չունիս
գերան որ ըլլար լաստ
ու լողար
ի խաղ
ի մի ափն գետոյն (Ելք, Բ. 3-4) երբ քայքայուող
երեկոն չի՛
տարաժամիր մինչեւ ծագում
այլ ստուերներ կը քալեն ջուրերէն
կը համբարնան
իրենց մեծ ու ճերմակ մեղքի մարմիններով պատնուած
եղերական ու տարփագին սիրեններու այլաշխարհին
եւ կը ձգեն իրենց ետին հռնդիւններ թնդանօթի
լռութիւն ու սարսափ ու տենդի սեւ-սպիտակ
թիթեռնացում
ահա նորէն
իջան քաղաք
եւ կ՚ընեն զայն հրավառ
տարանջատման խորիսխ,
իսկ մանկունքն թերեւս
ի հնոցին զոհաբանէին որ մեզ ի հրոյն
թերեւս օրհնաբանէին
ընդդէմ այրող մորթի եւ անդոհի հրախաղութեան,
բայց դուն անորոշ
երկակենցաղ այսպէս
անտեղիտալի
ինչպէ՞ս պիտի քալես դիակներով որ երբեք չմեռան
ու չեն նեխիր
ծանըր
հողին տակ հեքումին ու մոռացման
մարդկային ժայռերու
հօտ
սրընթացօրէն կեցած կասած հրուանդանի
վիհին
կռթնած ծնօտիդ՝
կենդանիները անդադար բախող անկենդաններուն,
դուն եւ ես՝
քարեր հանուած ջուրէն
որ շփես
եւ ո՛չ մէկ հուր
կը ժայթքէ.
ձայնին մէջ
կայ տակաւին ձայնարարումը առաջին ճիչին
որ արտին դէմ եղաւ սահման
եւ քեզ
կ՚արձակէ արդնագնաց խուժումին
ի բաց
մինչեւ հոս
գիշերի տեւական շքահանդէսին
օ Divinité du Styx
ուր Սէնը
կը տանի կարուրջներ ու աղբեր ու սէրեր
մթին նաւո՛րդ.
ուսմունքով անհաւանական
“Հողը որ կու տաս ինծի
Ալիքն է գացող ի բաց
Բացէն գացող աւելի
Հեռաւոր հողեր անիմաց”
եւ կամուրջները կը խորանան կամուրջներէն
կարծես հոգին արտափխէր հոգիէն
ընթարձակուէր ներքին կլիմաներն ի վար՝այլափոխուած
զտուած
լքածներով հարուստ եւ վերացմամբ մահուան
ու զերծ ինքն իրմէ
երբ կեանքը միայն մահը կը պահէ.
պարակտուած դէմք
ընդմէջ երկու գէտի
երկու բնութեան
խզուած
բանին մարմրացելոյ
ընդմէջ երկու արեւի
շփոթուող եւ իրարու անշփոթ
մէկը կանաչ ու միւսն անտեսանելի
երկու եւ մէկ
երկու եւ ոչինչ,
մէկը ստուէր եւ միւսը սուգ
երկու բնութիւն
եւ ուրեմն անբնոյթ,
մինչեւ հոս
այս հոսանքի հակադիր միութիւն
ընթացող
բայց մնացող ընդմիշտ
սենեակ գնայուն
կամ սենեակ ընկղմած
որ կը լեցնեն ու կը պարպեն անցնող ռիթմերը նաւերուն
հրթիռներուն հեռաւոր
յօրանջը պաղ
մեռած մեծ-հօր
սենեակ արթնութեան ու ջրային
որ անձրեւին մէջ
կ՚արձանագրէ ժամագրութիւնը մեր փլուզումին,
զի ընթացքը կը մնայ եթէ շուքերը երթան
պարապին
կամուրջներէն
դեպի մարդիկը հետախոյզ.
բայց ին՞չ եւ ո՞վ
ան
որ կը կրես
փխրուն
եւ միշտ տարուած
հրուանդանի ծայրակէտէն
մոգերու պէս դիմող դէպի
ոճիր (քաղաքներ Եփրատն ի վար եւ սիւներ Պալմիրի
կանգուն
երգին մէջ
ուր կարծէք այրեց ոգին ամէն թուփ իր շուրջ),
բայց ջրանցքէ ջրանցք կ՚ընդերկարի
գեղեցկութիւնը լողացող ու խոնարհող ստուերներուն որ
կը ծծեն քարերն ու գերանները խոնաւ
մշուշի դառն
առանձնութեան,
ձիեր
քարացած կը ձգեն իրենց խրխինջը ոսկի
եւ ջուրերը կը դառնան
երփնապակի՝ թափանցուած Վերոնէզէն
կարծես վայրն ըլլար ներջրային
լո՛յս թափանցուած
թերեւըս միւս ափէն
կամ ափէդ
եւ բեղմնափոշի քեզ փոխադրող
ցած կոյուղիի անելին՝
ափ մը ջուր եւ աղբիւս
ճշմարտութիւն գարշահոտ,
անտարբերօրէն տխուր ինչպէս տխրութիւնը մշակուած
որուն վրայ
կը բացուի հեռուն
զուարթ ղօղանջը խօլ զանգակատան
միակ սրտին
վերամփոփող
այս տենդն ու վարակը ճախճախուտիդ
կարօտցող վայր մը անգոյ
որուն հանգէր այս կամուրջը ճակտին.
հոն լոյս է ջուր
«ընդ ջուրս հուր
խառն է»
եւ հեղեղը սերմի ընթացք
մոխիրի հոսք սնդիկ ու որոտման արգասաւորութիւն
կերպարանքները կը դառնան այլ կերպարանք
ձայները կու գան բազմաձայնութէնէն առաջին
դէմք ու հակադէմք
եդեմ հատումի՝
ան թերեւըս
բնակիչ երկու ափի անմատչելի
ու քանդումի
որ կ՚ընդհատէ ու կ՚աւարտէ քանդում մը այլ,
երկու բերնով
ա՛ն մշտապէս
այո անդնագնացը.
այլաշրջիկն ընդմէջ լերան ու լեզուին
կրել,
թարգմանութիւնն է մարդուն
արդ
թարգմանութիւնը ճիչին
որ կ՚ապրի
իր մէջ կը կոչէ զինք
հոգէվարքէ ի ծնունդ
պահուած քու մէջ,
մահը թարգմա՜նօրէն
անփոխարինելի աղբիւր՝ առուներուն մէջ ներկայ
ու բաշխուող
հրաժարող ինքն իրմէ
զսպող ինքզինք
արտափխող վերստին.
ջրամբարն է դատարկ
որ անձրեւները լքեցին
եւ անոնք
լքեցին տուները բարձր քարաժայռին Խնձորեսկի
Կապադովկիոյ
Դաւիթ Կիւրապաղատ
իշխան անժառանգ
իջան
գետի ափին
իրենց գիրքերուն հետ անվերծան
նախիրին հետ
ու յոգնութեան
կը նային մութի նշուող միւս ափին
անյայտ,
օր մը գիշեր մը ցերեկ մը որ չէ
ցերեկ եւ ափը միւս որ
միւսը չէ
հոն, ան, քեզի մօտիկ
բայց ի՞նչ նախկին ան-
հաւատարմութիւն քեզ խլեց
այս լերներէն ի՞նչ
ան-
դաշութիւն որ դեռ կը խզէ
անմոռաց այս լերները քեզմէ՝
մենք
ամպերու ծուէններ արիւնոտ, ճառագայթող
ստուերամած կամ արդէն խաւարչտին
որ կեռեր կը պատռտեն
կամ տեւական
առկախում եւ ընթացք խոպան
կոկիկ բարբառներէն բացուող քու առջեւ իբրեւ հորիզոն
անելանելի
օղակը հրդեհին
որուն կը դիմէ մանտրան
յառաջընթացն ու յետագան
հակասական գետ իր սսեւասպիտակ փայլով
որ կը հատէ
օդագնաց ովկէանոսի տարածութիւն մը լայնաշունչ
նուաճումի նշաններով ու բարձրացմամբը տարաբեկ
սենեակին ջրային
մինչեւ զենիթը զիլ
ոչինչդ, օ Նոյ,
եւ մատները միշտ կը պրկուին
կը կարչին կը կախուին
անջատման բազրիքէն
ցաւէն որ կը կապէ նախաշխարհին.
կատուն կար
ցուիքին ծայրը նստած
քերթող՝ որ կ՚ողջունէր կը թարգմանէր կարքն արեւծագին
կը կարծէր կ՚երթայինք կոր
դէպի կալ
դէպի հանդ՝
աշխարհամաս
լքումի
որ կը մտնէ լեզուիդ մէջ,
մթութեան մակընթացութիւն
որքան գետը կը մօտենայ
յիշողութեան
կը յայտնուի վերստին իբրե ջնջման յայտնութիւն
կը պահուըտի լեզուիդ տակ
միւս լեզուն
կ՚ընկրկէ քեզ
կ՚անշարժացնէ ընդ-
մէջ
երկու գետի,
ցանկապատ խճաձայն,
կը խլէ
քեզմէ խորութիւնը երազին
կը կալուածա-
զրկէ
քեզ ընդմիշտ քեզմէ,
եւ կը մնաս
համըր
բնակիչ
դուն երկրի այն խուլ մասին ուր երբեք
չի հասնիր ո՛չ մէկ լոյս
թէեւ հոս
քաղաքի լոյսերէն թափանցուած
այրած շրջանակ
այրած կէտ
այրած բիբ
սառնասեւեր
օ կին
որ չունիս
լաստ միացնելու
գետը ծովին
տառը տոկուն՝ իմաստին.
եւ արդ
թարգմանութիւնը
ընդ ջուրըս
հուր թագաւորութիւնն է
վայր եւ աքսոր
ուր ծովը կը բարձրանայ մինչեւ
աղբիւրները վաղընջական ամբողջին,
միջինք
ուր երեկոն կը սուզուի Լուվր կը սգայ
բոլոր մարմինները անժաման
աստուածներուն աքսորեալ որ եկան Պարթենոնէն
պատուանդանին վրայ քարանալ
բանտարկուիլ
նայուածքիդ մէջ անինքնութեան,
ի՜նչ երկթեւ
լոյս եւ ի՜նչ օրէնք կրկնակ երկու ափի
որ գիշերդ կը կամարէ երկբարբառ.
հասանք
այսքան հեռու
որպէսզի կորուստը փրկես
(բայց ինչո՞ւ եւ ի՞նչ
կոչի համար
այս կամուրջը
որ կը կամրջէ երկաթը մութի ասեղնագործութեան)
եւ հոգեվարքը
փոխարկուի մանկան ճիչի
որ կ՚ երկարէ ափը քեզի,
աննոյն
թարգմանութիւնը ոչինչին
անոր
հեղումը այս
կողմ
իբրեւ վէպ
որ վերքը միշտ կը խորացնէ
կը հոգնեցնէ.
եւ ծագումն է բերնիդ մէջ
որ երբ հերքես
կը ջնջէ քեզի,
նստեր էր հոն
ածբիւրի գլխուն հրէշը երկգլխանի
փակելով ճամբան քիւղին
ճամբան ջուրին,
եկանք մինչեւ հոս Սէնի ափին,
կ՚ ուզէր ո՛չ աղջիկ ո՛չ մանուկ
կը քարացնէր աչքի մէ՛ն մի թարթումով,
իշխեց քարերու կայսրութեան.
իսկ այն օրէն իվեր եղաւ երաշտ
ջուրը գնաց
ջուրը կայ
“տուն եմ
տուն եմ շիներ”
սակայն բնաւ չգիտցաւ
ո՞ւր գնաց քիւղը որ չեկաւ
եւ մնացին
անոր քեղը անոր առքը
անոր գաղտնիքը հեւուն,
արաւօտուն թրթրացող բոյսերուն մէջ ու շաղին,
ընկէց
զխանձարուրն ի խաղ (Ելք, Բ. 3-4)
առաքելով երեխան եղէգներէն ջրափին
ու կը սպասես տապանակին ուր ըլլան՝
ոսկորները հայրերուդ իբրե նախճիր սրբացեալ
հասնող քեզի.
Վորոնէժ
Եփրատ Սէնի ափին
կինը նորէն
կի՛նն ես
ցուցամատով հողին վրայ կը փորձէ կը փորէ
– բայց ի՞նչ
էր – կը ճգնի պիտի պոռայ
ի՛ր, ոչ , ի՛ր, բայց
այո՛, իր, անասելի պիտի
անունը թոթովէ խլէ յիշողութիւնէն՝
աղէտավայր
որուն կը միանաս,
չկորսնցնելու համար ինքզինք
չմոռնալու
հիւղը հոսող սուզուող լուծուող ջուրին մէջ
մոռնալու
ինչ որ մնաց շէն ու կտուր գետի բերան
(երփնապակին
դանդաղօրէն մթնեց
ինչպէս մակընթացութիւն գրաւող սիւները քաղաքին
ու սենեակի ջուրերուն մէջ
բաց աչքը Ռոսլինի)
եւ պատկէրի գուռին մէջ
մեռնելու
կարենալու մահը պարզագոյն.
հո՛ս տարագիր
մինչեւ հոս
քարափի վերջին պատին ու մութին
կռթնած
կ՚ընդունիս
սասանումն առաջին եւ ճեղքը՝ բոլորանուէր
Երերո՛ւք
որ շարժին մէջ եղաւ քանդակում
երեկոյի ընդերկարող տարաժամին
«տարէ՛ք զիս
տարէ՛ք զիս հարաւի լոյսերուն»
լեզուի տակ
միշտ մէկը աքսորեալ
իր իսկ լեզուէն
անջատուած խճաձայնով որոտուն
եւ միացող
իր իսկ լեզուին
պատռուածքովը անջատման
դո՛ւք որ այժմ կ՚անցինք Մանդելշտամի դառն ու սառոյց
երազէն ու կը կտրէք լեռն ու ափը ճերմակ
ձեզ այլադարցնող
ի ձեզ
լեզուին
որ չունէինք
մերը գիտես ի վերջոյ
ա՛յն ուր ես
քու լեզուիդ այո՛ իմ այլալեզուիս,
ամենէն քեղեցիկ երկիրը հիմնեալ
երկն է քեզ կրող
նա՛ւ՝ թափանցող կիրճերէն ու կիրքերէն
քեզ
ազատագրող ու թարգմանող մահէն ի բաց
իբրեւ նաւատակիք՝ կամարող գետը բառին, բառը
աստղին,
թէեւ չկաս
երբ չկան խօսողները լեզուիդ՝
տարագրուած
այսքա՛ն հեռու եւ այսքա՛ն մօտ
իրենք իրենց տարան-
ջատման,
անոնք
Եփրատէն ու սեղանէդ թափեցան Սէն
օ սիկէր ու սէրէր
ու լեզո՛ւ՝ աքսորի անլեզու
եւ արդ ափերդ բաց՝
երկու գետ արեան
երկու անկման գետին,
գետաբերան ու ովկէանոս գետին մէջ
եւ դուն սահմանորդ ու բնակիչ հորիզոնի
որ կը տանիս
ձայն միակ ու բազմաթիւ
եւ մանտրան իր այս
յետնաժամին ու խօլ դարձին,
տապանակ՝ ջուրէն անցնող
տաղ-
աւարող
փրկող գերանն աւերումին.
եթէ քիւղը չկայ
կը մնայ գեղը բերնիդ մէջ
կը կաթկթի
կը դառնայ
մատենադարանի մուտքին
կրկնագիր
ցայգալոյսին լրախօսող ցայտաղբիւր
Մանտրաներ, Սարգիս Խաչենց-Փրինթինֆօ, Երեւան 2010. Էջ 141-154.
A prolific poet, novelist, essayist, and literary critic, Krikor Beledian studied philosophy and esthetics at the Sorbonne. His writing has been published in the Middle East, Europe, Armenia, and the United States. He has taught at INALCO (Institut national de langues et civilisations orientales) and the Catholic University of Lyon, and lectured extensively in Europe and North America. Three works of his novel cycle Nigh Return have been translated into French and published by Classiques Garnier.
Christopher Millis‘s poetry has appeared widely in the United States and Europe. The recipient of awards from the New York State Council on the Arts and the Massachusetts Arts Council, his books include Impossible Mirrors, Diary of the Delphic Oracle, and his translations from the Italian of Umberto Saba’s The Dark of the Sun, for which he received a Fulbright Grant. The former art critic for The Boston Phoenix, he is the author of four Off Broadway productions, including the libretto for Jean Erdman’s dance opera The Shining House and Garbage Boy, first produced in 2006 by the New York International Fringe Festival. He has taught at Boston University, New York University, and Fordham University.
Taline Voskeritchian has published widely in the United States, Europe, and the Middle East; her prose and translations have appeared in the London Review of Books, The Nation, Bookforum, The Daily Star/International Herald Tribune, Journal of Palestine Studies, Virginia Quarterly Review, and other publications. She is a co-producer of Վահէ Օշական՝ Միջնարար (Vahé Oshagan: Between Acts), an experimental documentary on the modernist Armenian poet Vahé Oshagan, to which she also contributed as translator. She has taught at Boston University, the Museum School of Boston, American University of Armenia, and conducted translation seminars in Palestinian universities with the Palestine Festival of Literature.
As a team, Voskeritchian and Millis’ translations have appeared in the London Review of Books, Words Without Borders, Los Angeles Review of Books, and International Poetry Review.
